یکی از مهم‌ترین دسته‌بندی‌های عکاسی، عکس یادگاری است که البته آن‌چنان‌ که باید جدی گرفته نشده و نمی‌شود. به‌هرحال این نوع عکس هم مثل سایر دسته‌بندی‌های عکاسی برای خودش علوم و فنون خاصی دارد و شرایط ویژه‌ای را می‌طلبد که بهتر است برای اخذ نتیجه‌ی دلخواه، این اصول و ترفندها را به کار برد. من به‌طور تجربی بعضی از این موارد را در ذیل ذکر می‌کنم و امیدوارم جدا از جنبه‌ی طنزی که در بعضی جملات خواهد بود، بقیه‌ی موارد مورد استفاده قرار بگیرد.



- تا جایی که امکان دارد از دوربین‌های عکاسی برای ثبت عکس یادگاری استفاده کنید و به دوربین تلفن همراه وابسته نشوید. شاید در صفحه‌ی نمایشگر موبایل شما کیفیت عکس‌هایی که با دوربین گرفته می‌شود و عکس‌هایی که با موبایل می‌گیرید یکی باشد اما در موقعیت چاپ و یا در نمایشگر‌های بزرگ‌تر تفاوت‌های آشکار این دو فایل به‌وضوح خودشان را به رخ خواهند کشید.




- عکس یادگاری را جدی بگیرید، چون حاوی بخش مهمی از خاطرات (معمولاً از نوع خوب) شما خواهند بود، این عکس‌ها داستان‌گو هستند و ماجراهای فراوانی از قبل و بعد خود را برای شما تعریف می‌کنند. عکس‌های یادگاری همیشه زنده‌اند و در گذشت زمان، ارزششان صدچندان می‌شود و هیچ تاریخ مصرفی ندارند. کاملاً شخصی هستند و گاه، تنها سند تصویری از حضور بعضی از اشخاص در زندگی شما خواهند بود.




- از هر بهانه‌ای برای ثبت عکس یادگاری استفاده کنید، از یک مهمانی ساده تا یک همایش عظیم، حتی برخورد‌های اتفاقی با آشنایان و دوستان در کوچه و خیابان، البته من ترجیح می‌دهم دوربینم را در بیشتر اوقات، همراه داشته باشم و به‌جای دست را کش دادن و با دوربین موبایل سلفی گرفتن، دوربین عکاسی را به رهگذر مهربانی داده و از او بخواهم از من و همراهان عکسی به یادگار بگیرد. در این رویداد، چند اتفاق خوب می‌افتد. هم شخص دیگری در ماجرای ثبت عکس دخیل می‌شود که این خودش جنبه‌ی فرهنگی و ترویج هنر عکاسی را به دنبال دارد، هم هشتاد درصد فضای عکس به‌صورت و بدن خودِ عکاس اختصاص نمی‌یابد (در عکس‌های سلفی با موبایل معمولاً افراد همراه عکاس و بگکراند او کمترین سهم را در فضای کادر دارند)، هم افراد حاضر در کادرِ عکس فرصت نزدیک‌تر شدن به هم و ایجاد فضای صمیمانه را در فرصتی که عکاسِ سوم‌شخص مفرد به آن‌ها می‌دهد پیدا می‌کنند.



- از خودتان عکس یادگاری بگیرید. ولی توصیه می‌کنم اگر در یک مکان زیارتی مثلاً حرم امام رضا (ع) بودید و ناچار به استفاده از دوربینِ تلفن همراه برای ثبت عکسِ یادگاری شدید (خصوصاً در اطراف ضریح) اول اینکه حتماً صدای (افکت) شاتر و فلاش دوربین را خاموش‌کنید. دوم اینکه بازهم از شخص دیگری درخواست ثبت این عکس را تقاضا کنید و سوم، اصلا اصراری نیست که حتماً دور ضریح عکس بگیرید و خلوت بقیه را به خاطر خلوت کردن اطرافتان و مهیاکردن خود برای عکس به هم بزنید و تازه به یک عکس هم قانع نباشید و شصت‌وچهار عکس با فلاش از خودتان بگیرید! خداوند مهربان بدون عکس هم زیارت شما را ان‌شاءالله قبول خواهد کرد؛ اما در مکان‌های دیگر، در خلوت، در سفر و ... تا می‌توانید با استفاده از سلف تایمر و سه‌پایه و یا درخواست از افراد دیگر، از خودتان و فضاهایی که دوست دارید عکس بگیرید و تا جایی که می‌شود به خودتان و بقیه ثابت کنید که در این دنیا حضورداشته، زندگی کرده و تغییراتی (حداقل در ظاهر) کرده‌اید و مثلاً روزی روزگاری جوان بوده و آب و رنگی داشته‌اید و همیشه همین شکلی نبودید.




- از پدر، مادر، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها زیاد عکس بگیرید. خیلی زیاد. این را به تجربه می‌گویم. الآن بسیار غمگینم که چرا از پدرم بیشتر عکس نگرفتم. وقتی می‌گویم بیشتر، یعنی خیلی بیشتر از آن چیزی که فکر می‌کنید.




- عکس یادگاری را کارگردانی کنید. آیا در عکس‌های یادگاری همه باید همیشه مثل یک گروه فوتبال کنار هم بایستند؟ یا حتماً همه باید به دوربین نگاه کرده و لبخند بزنند؟ آیا قانونی در این مورد به تصویب رسیده است؟ خودتان ایده‌های جدیدی را در عکس‌های یادگاری به کار ببرید و عکس را ماندگار‌تر، متفاوت و تأثیرگذارتر کنید. حتی اگر لازم است قوانین عکاسی و کادربندی را هم دور بزنید. عکسِ یادگاری کلاً با همه جور عکس‌های دیگر فرق می‌کند، نترسید.




- گاهی هم خلاف مورد قبلی، در حالتی غیرمنتظره عکس بگیرید. البته این هم خودش یک‌جور کارگردانی است. همه در حالت طبیعی خودشان هستند که ناگهان شما عکستان را می‌گیرید. پدر در فکر فرورفته و به دیوار تکیه زده (صدای شاتر) مادر دارد با تلفن حرف می‌زند (صدای شاتر) برادرزاده خوابیده است (صدای شاتر) خودتان مثلاً حواستان جای دیگر است (صدای شاتر)




- لطفاً از غذا خوردن بقیه عکس نگیرید. یکی از چندش‌آورترین عکس‌های یادگاری چه برای بیننده و چه برای کسی که در عکس حضور دارد همین حالت است. لقمه‌ای در حال ورود به دهانی باز، چشم‌های خیره به لقمه، دهان‌های جنبان، لپ‌های پر از لقمه، لب‌های چرب و باقی‌مانده‌های غذا در حال ریختن از دهان، قاشق‌های مردد در راه رسیده به دهانی باز، ظرف‌های نیم‌خورده و ... شما غذایتان را بخورید و بگذارید بقیه هم در آرامش غذا بخورند.


- برای ثبت عکس یادگاری صبور باشید. مهربان باشید و لبخند بزنید. حتماً لازم نیست خودتان هم در عکس باشید، گرچه همین‌که شما عکس را به ثبت می‌رسانید مهم‌ترین سند برای حضورتان در عکس است. از آینه‌ها استفاده کنید. یک دو سه بگویید و در هر سه شماره عکس بگیرید. لازم نیست حتماً در حالت تنظیمات دستی عکس یادگاری بگیرید، خصوصاً آن‌هایی که حواسشان به ایزوی ۶۴۰۰ در نور روز نیست! می‌توانید از حالت پروگرام استفاده کنید و اگر خیلی مضطربید، همان اتومات هم بگیرید قبول است، ولی از فلاش خودِ دوربین استفاده نکنید، در حالت پروگرام می‌شود فلاش را کنترل کرد. برای ثبت صحنه‌های متحرک و مثلاً بالا و پایین‌پریدن‌ها از حالت عکاسی پی‌درپی استفاده کنید.




- لازم نیست تا عکس گرفتید آن را به دیگرانی که در عکس بوده‌اند نشان دهید. این یکی از آفت‌های عکاسی دیجیتال است. تا از شما درخواست می‌کنند که عکس را در نمایشگر دوربین ببینند یک بهانه‌ای آورده و این کار را انجام ندهید. ارزش دیده شدن عکس را با یک نمایش سرسری به زیر صفر نرسانید. دیده‌ شدن عکس، زمان ویژه، ابزار مناسب و شرایط خاص خودش را می‌طلبد. حالا به فرض اگر کسی در عکس ماسکِ شده، چشمانش بسته‌شده، کج ایستاده یا فرم و حالت صورتش خوب نیست، تقصیر خودش و شماست. این مشکل را در هنگام عکاسی باید حل کنید. ضمن اینکه خودتان می‌توانید خیلی سریع و قبل از هجوم بقیه برای تماشا، عکس ثبت‌شده را مرور کرده و در صورت لزوم صحنه را تکرار کنید.



- فایل عکس‌های یادگاری را بلافاصله همان شب یا روزِ بعد یا حتی روزهای بعد برای حاضران در عکس ارسال نکنید. اصرار می‌کنند؟ خب بکنند. عکس یادگاری باید بماند تا پخته شود، در ارسال سریع، شما ارزش عکس را می‌سوزانید و خودش را خام به خوردِ چشمان مخاطبانش می‌دهید. چند ماه باید بگذرد تا این عکس‌ها پخته شود، شرایط نمایش خودش را پیدا کند تا وقتی برای اشخاص حاضر در عکس ارسال می‌کنید واکنش‌های درخورِ آن‌ عکس‌ها را از آن‌ها ببینید، بشنوید و حس کنید. یک عکاس با عکس‌های یادگاری قرار است حافظ خاطرات دیگران و خودش باشد نه انتقال‌دهنده‌ی سریع. عکس خبری که نگرفتید.



- اگر مهربان هستید عکس‌های یادگاری را چاپ کنید و چند ماه بعد هدیه بدهید. اگر زیاد مهربان نیستید حداقل عکس‌ها را ویرایش کنید و نور و رنگ و کنتراست را تغییرات مثبتی بدهید و بعد فایلش را بعد از چند ماه برای حاضران ارسال کنید. اگر اصلاً مهربان نیستید چرا عکس می‌گیرید؟




 - خواهش می‌کنم از نمایش عکس‌های یادگاری و حتی غیر یادگاری در صفحه‌‌ی نمایش موبایل به بقیه خودداری کنید. اصلاً نفسِ انگشت کشیدن روی عکس‌ها و پرتاب کردن آن‌ها به سمت چپ و راست و محو شدن و پیدا شدنشان یک‌جور بی‌احترامی به این هنر والاست. ضمن اینکه اصلاً در این حالت، عکس‌ها دیده نمی‌شوند، فقط توهمی از دیده شدن ایجاد می‌شود. در بهترین حالت، عکس‌ها باید به چاپ برسند و به‌صورت واقعی به نمایش دربیایند وگرنه حداقل ابزار مناسب نمایش عکس (مثلاً یک مانیتور مناسب) را برای نشان دادن انتخاب کنید.



- عکس‌های یادگاری را به‌صورت ویژه آرشیو کنید. بر اساس تاریخ، اسامی افراد حاضر در عکس و مکان ثبت. به یک نسخه بسنده نکنید. حتماً حداقل سه نسخه پشتیبان از عکس‌ها داشته باشید. اگر اسم افراد حاضر در عکس از خاطرتان می‌رود همان شبی که عکس گرفته‌اید در یک فایل متنی، اسامی را یادداشت و در پوشه‌ی حاوی عکس‌ها ذخیره کنید، این‌طوری به نوعی انگار دارید عکس را پشت‌نویسی می‌‌کنید.



- چند عکس منتخب از هر مجموعه ‌عکس یادگاری را حداقل برای خودتان چاپ کنید. ایمان بیاورید که عکس تا وقتی‌که چاپ‌نشده است چیزی جز صفر و یک‌های معلق و مردد در مرز بین ماندن یا پاک شدن نیست. عکس باید در دست لمس شود. پس خوب‌هایش را گلچین و مانا و قابل‌لمس کنید.



- هر از چند گاهی به عکس‌های یادگاری قدیمی نگاه کنید. حس‌های خوب جامانده در آن‌ها را پیداکرده و احیا کنید. لذت ببرید، لبخند بزنید و حتی گاهی لازم است چند قطره اشکی هم بریزید. تکه‌های از ما و آن‌هایی که می‌شناسیم (زنده یا مرده) در این عکس‌ها برای همیشه (البته شاید) جامانده است و ما می‌توانیم تا وقت مرگِ خودمان مالک آن‌ تکه‌ها و لحظه‌ها باشیم. این‌ عکس‌ها گاهی اشتباهاتمان را گوشزد می‌کنند. اشتباهات ما در ارتباط با بعضی از آدم‌ها و عدم ارتباطمان با بعضی دیگر. عکس‌های یادگاری هرکدامشان یک کتاب‌اند. کتاب‌هایی کم‌حجم ولی پرماجرا. کتاب‌هایی که داستان زندگی ما و آن‌هایی که می‌شناسیم را به تصویر می‌کشند.

*حمید سلطان آبادیان

 تشییع پیکر شهدای طرقبه در جنگ تحمیلی ـ فروردین ۱۳۶۱



کسی که در ردیف جلو به دوربین نگاه می‌کند مرحوم داییِ بزرگم است که پسرش جزو همین شهداست، نفر دوم سمت چپ مرحوم داییِ دیگرم که دست بر دهان دارد و پشت سرش به فاصله یک نفر مرحوم پدرم ایستاده و در همان ردیف و ردیف‌های دیگر آشنایان دیگری که هم‌اکنون در قید حیات نیستند. عکس روایت مرگ و زندگی است. انبوهی از آدم‌هایی که دیگر زنده نیستند و خودشان در این عکس در حال تشییع پیکر شهیدان خود به‌سوی مزارند. سکوت غریبی در عکس موج می‌زند. شاخه‌های بی‌برگ درختان در پس‌زمینه فضای وهم‌آلودی را ایجاد کرده است و امتداد نامعلوم آدم‌هایی که همچنان می‌آیند و می‌روند و در حال رفتن‌اند ذهن را درگیر مفهوم «بودن یا نبودن» می‌کند. شهادت، زندگی، مرگ و دیگر هیچ ...

* تماشای عکس در ابعاد بزرگتر

به دوره‌ای وارد شــده‌ایم که خاطرات، دیگر تا دیده نشـوند به یاد نمی‌آیند. حتما باید تصویری باشد تا خاطره‌ای  را در ذهن تجدید کند. دفتر خاطره‌ها جای خودشان را به استوری داده‌اند. هر اتفاق کوچک و جزئی تبدیل به فایل‌ دیجیتالی می‌شود. کار سختی هم نیست. با چند حرکت انگشت کار تمام است.
افراد حتی برای اینکه از قافله‌ی «تولیدکنندگان» عقب نیفتند خاطره‌ می‌سازند. خاطره‌هایی که چندان حقیقی هم نیستند. صرفا برای اینکه تصویری تولید شود و به اشتراک گذاشته شود و واکنش‌ها را برانگیزد. دنیای خاطره‌های شخصی و دست‌نوشته‌های خصوصی به پایان رسیده است. همه اتفاق‌ها باید دیده شوند وگرنه به نوعی و در نگاه اکثریت «بی‌ارزش» خواهند بود.
دوستی‌ها، جدایی‌ها، عشق‌ها، ازدواج‌ها، خلوت‌ها، جشن‌ها و عزاداری‌ها، حس‌ها و ...
میلیارد‌ها عکس ثبت می‌شوند، به اشتراک گذاشته‌می‌شوند، دیده‌می‌شوند، قضاوت می‌شوند، می‌مانند یا دیلیت می‌شوند.




 انبوهی از زباله‌های دیجیتالی در فضای پیرامون ما معلق مانده‌اند. زباله‌هایی که بخش عظیمی از آن‌ها را خودمان تولید می‌کنیم. حجم زیادی از آن‌ همیشه همراهمان است. حافظه‌ی گوشی‌های همراهی که مملو از تصویر است. عکس‌هایی که نمی‌دانند سرنوشتشان چه خواهد شد. می‌مانند یا گم می‌شوند. آیا باری دیگر دیده خواهند شد یا عمر دیده شدنشان به پایان رسیده است. آیا حذف خواهند شد؟




آیا دیلیت کردن یک عکس به معنی حذف کاملِ او از جهانِ هستی است؟ یا فقط یک تغییر ماهیت است از وضعیتی به وضعیتی دیگر؟
عطش سیری ناپذیر تولید تصویر از سر نیاز و یا تراوش هنر نیست، شاید دردسترس بودن ابزار، شاید تنهایی عمیق، شاید میل به دیده شدن.
حجم انبوه و عجیبی از این تصویر‌ها مربوط به «خود» است. ربطی به دیگران ندارد و اگر هم داشته باشد آن‌ دیگری یا دیگران هم به نوعی با «خود» ارتباطی نزدیک دارند و نمایش آن‌ها در تصویر نیز بخشی از نمایشِ خود است. با نگاهی عمیق‌تر می‌توان انسان‌ها را حیران و سرگردان در میان انبوهی از زباله‌های دیجیتال تصویری دید. همه در عینِ سرگرمی، سرگردانند.





 آیا نیاز به تامل بیشتر درباره‌ی چیستی و چرایی تولید «عکس» نیست؟ خیلی اوقات می‌شنوم که می‌گویند حافظه‌ی موبایل که به این راحتی‌ها پر نمی‌شود، پس چه اشکالی دارد که همینطور عکس بگیریم، از یک اتفاق ده‌هاو شایدصدها عکس بگیریم، لحظه به لحظه سلفی بگیریم. می‌گویند این مزیت دوربین دیجیتال است که که می‌توان صدها عکس از یک صحنه ثبت کرد و نگران کمبود نگاتیو نبود، برای نگهداری هم که هارد‌ دیسک‌های متعدد در دسترس است. پس بگیریم.
 عکس بگیریم.
 عکس بگیریم.
خودمان را تکثیر کنیم. انبوهی از آن را دیلیت کنیم و تعداد زیادی را در حالت تعلیق بین انبوه دیگری از عکس‌های معلق، نگه داریم. عکس‌های بی‌سرنوشت ...

اینگونه اگر باشد روزی فرا می‌رسد که در دنیایی از زباله‌های دیجیتالی تصویری غرق می‌شویم و خسته از دیدن صفر و یک‌های رنگارنگ و بی‌شمار، با چشم‌های بسته در اعماق فرو می‌رویم.