می‌پرسند: بجای واژه‌ی ‌«عکس» در زبان پارسی چه جانشینی را می‌توان گذاشت؟
پاسخ این است که در زبان ما ، واژه‌ی تازی «عکس‌» کاربردهای گوناگون دارد. اگر خواست ما، از ‌«عکس‌»، نقاشی‌ای باشد که با دست کشیده شده است به آن «نگاره‌» یا «نگاشته‌» می‌گفتند و در برخی از نوشته‌ها «پیکره‌» هم آمده است.
و اگر خواست ما از این واژه ، رو در رو بودن با خواست کسی است یعنی بخواهیم بگوییم ‌«آنها به عکس رفتارکردند‌» می‌توان گفت: ‌«آنها به وارونه رفتار کردند‌» و اگر بخواهیم درکاربرد واژه‌ی ‌«عکس العمل‌» جانشینی بگذاریم باید بگوییم ‌«واکنش‌».

برای نمونه:
بجای ‌«عکس العمل سـهراب خیلی شدید بود‌» می‌باید گفت: ‌«واکنش ســهراب بسیار سخت بود».

و سرانجام اگر «عکسی» نقاشیِ با دست کشیده نشده باشد، یعنی یا عکسی باشد که با دوربین انداخته‌اند و یا عکس کسی باشد که در آیینه یادر آب افتاده باشد، درگذشته به آن ‌«فرتور‌» می گفتند.
واژه های فرتور و ‌«پرتو‌» هر دو از یک ریشه‌اند و همین واژه‌ی ‌«پرتو‌» به زبان لاتین رفت و photo شد که اروپاییان به ‌«عکس» با دوربین انداخته شده می‌گفتند . با این همه در پارسی امروزی بجای واژه‌ی ‌«عکس» یا‌ «نقاشی» می‌توان ‌«نگاره‌» گفت، ولی «عکسی‌» راکه با دوربین بیندازند هم می‌توان ‌«نگاره» گفت و هم ‌«فرتور‌».

بُود مزدور رویت , ماه جاوید
چو «فرتور» جمال توست , خورشید.

- برگرفته از کتاب: «در ژرفای واژه‌ها» اثر دکتر ناصر انقطاع

کتاب مجموعه عکس روایتگر عکاسان خراسانی از زائران پیاده امام‌رضا (ع) با عنوان «ردپایی که دریا شد» همراه با نمایش منتخبی از عکس‌های این کتاب، دوشنبه ۱۴ آبان ۱۳۹۷ در نگارخانه‌ی رضوان مشهد رونمایی می‌شود.
در این کتاب ۱۶۰ عکس از اشکان پردل، رضا حیدری، مهناز ناظری، مرجان حسین‌زاده، ساناز صفایی‌مهنه و جمال سجادی همراه با مقدمه و ۱۶۰ روایت به قلم حمید‌ سلطان‌آبادیان به چاپ رسیده است. این‌ عکس‌ها پرتره‌هایی از زائران پیاده‌ای است که از شهرهای مختلف کشور برای زیارت حرم امام رضا‌ (ع) در روز شهادت ایشان پای پیاده به مشهد می‌آیند و روایت‌های نوشته شده بر هر عکس، برگرفته از حس و حال این زائران و چگونگی و چرایی انجام این سفر معنوی برای یکایک آن‌هاست.

در بخشی از مقدمه‌ی این کتاب به قلم حمید‌ سلطان‌آبادیان آمده است: «روایت دلدادگی و به تصویر کشیدن شور و شیدایی کار آسانی نیست. وقتی که جاده با فراز و فرودش زیر قدم‌های عاشقانی آرام می‌گیرد که به شوق رسیدن به محبوب خود سر از پا نمی‌شناسند و عشق را معنایی تازه می‌بخشند، آسمان هم سر بر زمین گذاشته و در برابر این اخلاصِ بی‌نظیر تعظیم می‌کند. اصل بر پیمودن است و مقصد در دل است، پیمودن برای شناختن، برای نزدیک‌تر شدن، برای درجریان بودن و زنگار زدودن. راه بهانه است برای نمایش عاشقی وگرنه حادثه‌ی عظیم در دل اتفاق می‌افتد و قابل توصیف نیست. »

این نمایشگاه تا پنجشنبه هفدهم آبان ۱۳۹۷ صبح‌ از ساعت ۹ تا ۱۳ و عصر از ساعت ۱۶ تا ۱۹ آماده‌ی بازدید علاقمندان خواهد بود.
آیین گشایش نمایشگاه و رونمایی‌کتاب: دو‌شنبه چهاردهم آبان ۱۳۹۷ ساعت ۱۸
مکان: مشهد خیابان کوهسنگی ۱۷ ـ شماره ۱۶ ـ نگارخانه رضوان 

یکی از مهم‌ترین دسته‌بندی‌های عکاسی، عکس یادگاری است که البته آن‌چنان‌ که باید جدی گرفته نشده و نمی‌شود. به‌هرحال این نوع عکس هم مثل سایر دسته‌بندی‌های عکاسی برای خودش علوم و فنون خاصی دارد و شرایط ویژه‌ای را می‌طلبد که بهتر است برای اخذ نتیجه‌ی دلخواه، این اصول و ترفندها را به کار برد. من به‌طور تجربی بعضی از این موارد را در ذیل ذکر می‌کنم و امیدوارم جدا از جنبه‌ی طنزی که در بعضی جملات خواهد بود، بقیه‌ی موارد مورد استفاده قرار بگیرد.



- تا جایی که امکان دارد از دوربین‌های عکاسی برای ثبت عکس یادگاری استفاده کنید و به دوربین تلفن همراه وابسته نشوید. شاید در صفحه‌ی نمایشگر موبایل شما کیفیت عکس‌هایی که با دوربین گرفته می‌شود و عکس‌هایی که با موبایل می‌گیرید یکی باشد اما در موقعیت چاپ و یا در نمایشگر‌های بزرگ‌تر تفاوت‌های آشکار این دو فایل به‌وضوح خودشان را به رخ خواهند کشید.




- عکس یادگاری را جدی بگیرید، چون حاوی بخش مهمی از خاطرات (معمولاً از نوع خوب) شما خواهند بود، این عکس‌ها داستان‌گو هستند و ماجراهای فراوانی از قبل و بعد خود را برای شما تعریف می‌کنند. عکس‌های یادگاری همیشه زنده‌اند و در گذشت زمان، ارزششان صدچندان می‌شود و هیچ تاریخ مصرفی ندارند. کاملاً شخصی هستند و گاه، تنها سند تصویری از حضور بعضی از اشخاص در زندگی شما خواهند بود.




- از هر بهانه‌ای برای ثبت عکس یادگاری استفاده کنید، از یک مهمانی ساده تا یک همایش عظیم، حتی برخورد‌های اتفاقی با آشنایان و دوستان در کوچه و خیابان، البته من ترجیح می‌دهم دوربینم را در بیشتر اوقات، همراه داشته باشم و به‌جای دست را کش دادن و با دوربین موبایل سلفی گرفتن، دوربین عکاسی را به رهگذر مهربانی داده و از او بخواهم از من و همراهان عکسی به یادگار بگیرد. در این رویداد، چند اتفاق خوب می‌افتد. هم شخص دیگری در ماجرای ثبت عکس دخیل می‌شود که این خودش جنبه‌ی فرهنگی و ترویج هنر عکاسی را به دنبال دارد، هم هشتاد درصد فضای عکس به‌صورت و بدن خودِ عکاس اختصاص نمی‌یابد (در عکس‌های سلفی با موبایل معمولاً افراد همراه عکاس و بگکراند او کمترین سهم را در فضای کادر دارند)، هم افراد حاضر در کادرِ عکس فرصت نزدیک‌تر شدن به هم و ایجاد فضای صمیمانه را در فرصتی که عکاسِ سوم‌شخص مفرد به آن‌ها می‌دهد پیدا می‌کنند.



- از خودتان عکس یادگاری بگیرید. ولی توصیه می‌کنم اگر در یک مکان زیارتی مثلاً حرم امام رضا (ع) بودید و ناچار به استفاده از دوربینِ تلفن همراه برای ثبت عکسِ یادگاری شدید (خصوصاً در اطراف ضریح) اول اینکه حتماً صدای (افکت) شاتر و فلاش دوربین را خاموش‌کنید. دوم اینکه بازهم از شخص دیگری درخواست ثبت این عکس را تقاضا کنید و سوم، اصلا اصراری نیست که حتماً دور ضریح عکس بگیرید و خلوت بقیه را به خاطر خلوت کردن اطرافتان و مهیاکردن خود برای عکس به هم بزنید و تازه به یک عکس هم قانع نباشید و شصت‌وچهار عکس با فلاش از خودتان بگیرید! خداوند مهربان بدون عکس هم زیارت شما را ان‌شاءالله قبول خواهد کرد؛ اما در مکان‌های دیگر، در خلوت، در سفر و ... تا می‌توانید با استفاده از سلف تایمر و سه‌پایه و یا درخواست از افراد دیگر، از خودتان و فضاهایی که دوست دارید عکس بگیرید و تا جایی که می‌شود به خودتان و بقیه ثابت کنید که در این دنیا حضورداشته، زندگی کرده و تغییراتی (حداقل در ظاهر) کرده‌اید و مثلاً روزی روزگاری جوان بوده و آب و رنگی داشته‌اید و همیشه همین شکلی نبودید.




- از پدر، مادر، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها زیاد عکس بگیرید. خیلی زیاد. این را به تجربه می‌گویم. الآن بسیار غمگینم که چرا از پدرم بیشتر عکس نگرفتم. وقتی می‌گویم بیشتر، یعنی خیلی بیشتر از آن چیزی که فکر می‌کنید.




- عکس یادگاری را کارگردانی کنید. آیا در عکس‌های یادگاری همه باید همیشه مثل یک گروه فوتبال کنار هم بایستند؟ یا حتماً همه باید به دوربین نگاه کرده و لبخند بزنند؟ آیا قانونی در این مورد به تصویب رسیده است؟ خودتان ایده‌های جدیدی را در عکس‌های یادگاری به کار ببرید و عکس را ماندگار‌تر، متفاوت و تأثیرگذارتر کنید. حتی اگر لازم است قوانین عکاسی و کادربندی را هم دور بزنید. عکسِ یادگاری کلاً با همه جور عکس‌های دیگر فرق می‌کند، نترسید.




- گاهی هم خلاف مورد قبلی، در حالتی غیرمنتظره عکس بگیرید. البته این هم خودش یک‌جور کارگردانی است. همه در حالت طبیعی خودشان هستند که ناگهان شما عکستان را می‌گیرید. پدر در فکر فرورفته و به دیوار تکیه زده (صدای شاتر) مادر دارد با تلفن حرف می‌زند (صدای شاتر) برادرزاده خوابیده است (صدای شاتر) خودتان مثلاً حواستان جای دیگر است (صدای شاتر)




- لطفاً از غذا خوردن بقیه عکس نگیرید. یکی از چندش‌آورترین عکس‌های یادگاری چه برای بیننده و چه برای کسی که در عکس حضور دارد همین حالت است. لقمه‌ای در حال ورود به دهانی باز، چشم‌های خیره به لقمه، دهان‌های جنبان، لپ‌های پر از لقمه، لب‌های چرب و باقی‌مانده‌های غذا در حال ریختن از دهان، قاشق‌های مردد در راه رسیده به دهانی باز، ظرف‌های نیم‌خورده و ... شما غذایتان را بخورید و بگذارید بقیه هم در آرامش غذا بخورند.


- برای ثبت عکس یادگاری صبور باشید. مهربان باشید و لبخند بزنید. حتماً لازم نیست خودتان هم در عکس باشید، گرچه همین‌که شما عکس را به ثبت می‌رسانید مهم‌ترین سند برای حضورتان در عکس است. از آینه‌ها استفاده کنید. یک دو سه بگویید و در هر سه شماره عکس بگیرید. لازم نیست حتماً در حالت تنظیمات دستی عکس یادگاری بگیرید، خصوصاً آن‌هایی که حواسشان به ایزوی ۶۴۰۰ در نور روز نیست! می‌توانید از حالت پروگرام استفاده کنید و اگر خیلی مضطربید، همان اتومات هم بگیرید قبول است، ولی از فلاش خودِ دوربین استفاده نکنید، در حالت پروگرام می‌شود فلاش را کنترل کرد. برای ثبت صحنه‌های متحرک و مثلاً بالا و پایین‌پریدن‌ها از حالت عکاسی پی‌درپی استفاده کنید.




- لازم نیست تا عکس گرفتید آن را به دیگرانی که در عکس بوده‌اند نشان دهید. این یکی از آفت‌های عکاسی دیجیتال است. تا از شما درخواست می‌کنند که عکس را در نمایشگر دوربین ببینند یک بهانه‌ای آورده و این کار را انجام ندهید. ارزش دیده شدن عکس را با یک نمایش سرسری به زیر صفر نرسانید. دیده‌ شدن عکس، زمان ویژه، ابزار مناسب و شرایط خاص خودش را می‌طلبد. حالا به فرض اگر کسی در عکس ماسکِ شده، چشمانش بسته‌شده، کج ایستاده یا فرم و حالت صورتش خوب نیست، تقصیر خودش و شماست. این مشکل را در هنگام عکاسی باید حل کنید. ضمن اینکه خودتان می‌توانید خیلی سریع و قبل از هجوم بقیه برای تماشا، عکس ثبت‌شده را مرور کرده و در صورت لزوم صحنه را تکرار کنید.



- فایل عکس‌های یادگاری را بلافاصله همان شب یا روزِ بعد یا حتی روزهای بعد برای حاضران در عکس ارسال نکنید. اصرار می‌کنند؟ خب بکنند. عکس یادگاری باید بماند تا پخته شود، در ارسال سریع، شما ارزش عکس را می‌سوزانید و خودش را خام به خوردِ چشمان مخاطبانش می‌دهید. چند ماه باید بگذرد تا این عکس‌ها پخته شود، شرایط نمایش خودش را پیدا کند تا وقتی برای اشخاص حاضر در عکس ارسال می‌کنید واکنش‌های درخورِ آن‌ عکس‌ها را از آن‌ها ببینید، بشنوید و حس کنید. یک عکاس با عکس‌های یادگاری قرار است حافظ خاطرات دیگران و خودش باشد نه انتقال‌دهنده‌ی سریع. عکس خبری که نگرفتید.



- اگر مهربان هستید عکس‌های یادگاری را چاپ کنید و چند ماه بعد هدیه بدهید. اگر زیاد مهربان نیستید حداقل عکس‌ها را ویرایش کنید و نور و رنگ و کنتراست را تغییرات مثبتی بدهید و بعد فایلش را بعد از چند ماه برای حاضران ارسال کنید. اگر اصلاً مهربان نیستید چرا عکس می‌گیرید؟




 - خواهش می‌کنم از نمایش عکس‌های یادگاری و حتی غیر یادگاری در صفحه‌‌ی نمایش موبایل به بقیه خودداری کنید. اصلاً نفسِ انگشت کشیدن روی عکس‌ها و پرتاب کردن آن‌ها به سمت چپ و راست و محو شدن و پیدا شدنشان یک‌جور بی‌احترامی به این هنر والاست. ضمن اینکه اصلاً در این حالت، عکس‌ها دیده نمی‌شوند، فقط توهمی از دیده شدن ایجاد می‌شود. در بهترین حالت، عکس‌ها باید به چاپ برسند و به‌صورت واقعی به نمایش دربیایند وگرنه حداقل ابزار مناسب نمایش عکس (مثلاً یک مانیتور مناسب) را برای نشان دادن انتخاب کنید.



- عکس‌های یادگاری را به‌صورت ویژه آرشیو کنید. بر اساس تاریخ، اسامی افراد حاضر در عکس و مکان ثبت. به یک نسخه بسنده نکنید. حتماً حداقل سه نسخه پشتیبان از عکس‌ها داشته باشید. اگر اسم افراد حاضر در عکس از خاطرتان می‌رود همان شبی که عکس گرفته‌اید در یک فایل متنی، اسامی را یادداشت و در پوشه‌ی حاوی عکس‌ها ذخیره کنید، این‌طوری به نوعی انگار دارید عکس را پشت‌نویسی می‌‌کنید.



- چند عکس منتخب از هر مجموعه ‌عکس یادگاری را حداقل برای خودتان چاپ کنید. ایمان بیاورید که عکس تا وقتی‌که چاپ‌نشده است چیزی جز صفر و یک‌های معلق و مردد در مرز بین ماندن یا پاک شدن نیست. عکس باید در دست لمس شود. پس خوب‌هایش را گلچین و مانا و قابل‌لمس کنید.



- هر از چند گاهی به عکس‌های یادگاری قدیمی نگاه کنید. حس‌های خوب جامانده در آن‌ها را پیداکرده و احیا کنید. لذت ببرید، لبخند بزنید و حتی گاهی لازم است چند قطره اشکی هم بریزید. تکه‌های از ما و آن‌هایی که می‌شناسیم (زنده یا مرده) در این عکس‌ها برای همیشه (البته شاید) جامانده است و ما می‌توانیم تا وقت مرگِ خودمان مالک آن‌ تکه‌ها و لحظه‌ها باشیم. این‌ عکس‌ها گاهی اشتباهاتمان را گوشزد می‌کنند. اشتباهات ما در ارتباط با بعضی از آدم‌ها و عدم ارتباطمان با بعضی دیگر. عکس‌های یادگاری هرکدامشان یک کتاب‌اند. کتاب‌هایی کم‌حجم ولی پرماجرا. کتاب‌هایی که داستان زندگی ما و آن‌هایی که می‌شناسیم را به تصویر می‌کشند.

*حمید سلطان آبادیان